Yenilenebilir Enerji Kaynakları Teşvikler
İbrahim DÖNER
SM. Mali Müşavir
ibrahimdoner66@gmail.com
I- GİRİŞ
Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi dünya ülkelerini ilgilendirdiği kadar, bizim ülkemizi de çok yakından ilgilendirmektedir. Ülkemiz enerji ihtiyacını fosil enerji kaynaklarından karşılamaktadır. Fosil enerji kaynakları ise kömür, petrol ve doğalgazdır.
Fosil enerji kaynaklarının azalmaya başlaması, toplumları alternatif enerji kaynaklarını kullanmaya yöneltmiştir. Fosil enerji kaynaklarının tükeneceği göz önüne alındığında, ülkelerin yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretiminin önemi giderek artmaya başlamıştır. Elektrik üretiminde en çok kullanılan yöntem kömür, petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtların yakılmasıyla gerçekleşmektedir. Elektrik üretiminde fosil yakıtların yoğun şekilde kullanılması sonucu çevre kirliliği artmış ve bunun sonucunda da dünya genelinde küresel ısınma sorunu ortaya çıkmıştır. Fosil enerji kaynakları dışa bağlı, ithalat gideri yüksek ve cari açıklar üzerinde de negatif etkisi vardır. Tüm bu olumsuzluklara karşı, çevre sorunlarına neden olmayan, canlıların yaşamlarını tehdit etmeyen, temiz, güvenilir ve sürdürülebilir nitelikteki yenilenebilir enerjiler, insanoğlunun geleceği için büyük önem taşımaktadır. Bu enerji üretimleri, birincil enerjilerin temini için diğer ülkelere olan bağımlılığın da ortadan kaldırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Tüm olası etkilerin giderilmesi bakımından, ülkeler tarafından enerji politikaları belirlenmeli ve yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapmanın alternatif yolları araştırılmalıdır.
Bu makalemizde enerji kaynaklarının çeşitleri ve yenilenebilir enerji kaynaklarının avantajları anlatılarak, yenilenebilir enerji sektörüne devletimiz tarafından sağlanan, teşvik mekanizmasına değineceğim.
II- ENERJİ KAYNAKLARININ SINIFLANDIRILMASI
1. ENERJİ KAYNAKLARI
a) Birincil Enerji Kaynakları
Birincil enerji kaynakları doğada var olan kaynaklardır. Bu nedenle “doğal enerji kaynakları” olarak da adlandırılmaktadır. Bu enerjiler içerisinde yenilenebilir (güneş, rüzgâr, biokütle, hidro, dalga, hidrojen ) ve yenilenebilir olmayan (fosil, nükleer vb.) enerjiler de yer almaktadır. Birincil enerjiler direkt kullanılabildikleri gibi bir başka enerjiye de dönüştürülebilmektedir.
b) İkincil Enerji Kaynakları
Doğal enerji kaynaklarının dönüştürülmesiyle elde edilmiş olan kaynaklardır. Doğal enerji kaynaklarının ikincil enerji kaynaklarına dönüştürülmesinde santrallerden yararlanılmaktadır. Bu kaynakların (elektrik, ısı, mekanik gibi) dünyada kullanım oranları daha yüksek olduğu için “kullanılabilir enerji kaynakları” olarak da adlandırılmaktadır. İkincil enerji kaynakları arasında benzin, mazot, hava gazı, ve sıvılaştırılmış petrol gazları bulunmaktadır
c) Yenilenemez Enerji Kaynakları
Oluşumları ve yenilenmeleri çok uzun bir süre alan enerji kaynaklarına “yenilenemez enerji kaynakları” denilmektedir. Yenilenemez enerji kaynakları arasında kömür, petrol, doğalgaz ve nükleer yakıtlar bulunmaktadır.
d) Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Kullanıldıkları halde tükenmeyen, tekrar tekrar kullanılabilen enerji kaynaklarına “yenilenebilir enerji kaynakları” denilmektedir. Hidroelektrik, rüzgâr, jeotermal, güneş, deniz kökenli enerjiler, biokütle enerjisi yenilenebilir enerji kaynaklarıdır. Bu enerji kaynakları sürekli kendini yenilemektedir. Bu sebepten ötürü bu enerji kaynakları temiz, sağlıklı, çevreci bir enerji kaynağıdır.
III-YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ÖZELLİKLERİ
- Yeryüzünde ve doğada herhangi bir işleme ihtiyaç duyulmadan temin edilir.
- Fosil kaynaklı bir enerji türü değildir.
- Elektrik üretiminde fosil kaynakların kullanılması sonucu, fosil kaynakların çevreye verdiği zarar düşünüldüğünde yenilenebilir enerjiler çevreci bir enerjidir.
- Sera gazı etkisi yok denecek kadar azdır.
- Ülkelerin kendi kaynaklarıdır, bu yüzden dışa bağımlılığı yoktur.
- Temiz, sürekli kendini yenileyebilen bir enerji kaynağıdır.
- Bitmez ve tükenmez bir enerjidir.
- Yeni iş alanları yaratır, doğrudan veya dolaylı olarak istihdamı artırır.
- Yenilenebilir enerji sektörü devlet tarafından mali teşviklerle desteklenerek yatırımcılara kolaylık sağlanmaktadır.
IV- YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ ÇEŞİTLERİ
Kullanıldıkları halde tükenmeyen enerji kaynaklarına “yenilenebilir enerji kaynakları” denilmektedir. İnsan ve çevre açısından zararı azdır. Bu kaynaklar aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır.
- Hidroelektrik enerjisi,
- Rüzgar enerjisi,
- Jeotermal enerjisi,
- Güneş enerjisi,
- Biyokütle enerjisi
- Deniz kökenli enerjiler (dalga ve gelgit enerjileri)
a) Hidroelektrik enerjisi: Suyun hareketinden yararlanılarak yapılan elektrik üretimidir.
b) Rüzgar enerjisi: Rüzgârın hareket enerjisinden faydalanılarak, rüzgâr türbini aracılığıyla elektrik elde edilmesine “rüzgâr enerjisi” denir. Güneş enerjisinin dolaylı bir şeklidir.
c) Jeotermal enerji: Yeryüzünün iç katmanlarındaki magmadan gelen ısının etkisi ile oluşan sıcak su veya su buharından elde edilen enerjidir. Jeotermal enerji kaynakları elektrik üretimi, ısınma (ev, sera, termal tesis), endüstriyel uygulamalar ve termal tedavi amaçlı kullanılmaktadır.
d) Güneş enerjisi: Günümüzde farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Güneş panellerindeki güneş pilleri ile güneş enerjisi elektrik enerjisine dönüştürülür. Güneş panelleri suyun ısıtılmasında da kullanılır. Güneş, mevcut enerji kaynaklarının sahip olduğu enerjinin kökenidir. Güneş, enerji kaynaklarının en güçlüsüdür.
e) Biyokütle enerjisi: Bitki ve hayvan atıklarından yararlanılarak elde edilen enerjiye “biyokütle enerjisi” denir. Biyokütle enerjisi tavuk, sığır, koyun dışkıları, ölü ağaçlar, ekinler, ağaç kabuğu ve talaştan elde edilir.
f) Deniz kökenli enerjiler: Deniz ve okyanuslar henüz kullanılmamış büyük bir enerji barındırırlar. Bunlar dalga ve gel git enerjisidir. Bu enerji türleri halen keşfedilmeyi beklemektedirler.
V- YENİLENEBİLİR ENERJİ SEKTÖRÜNE DEVLET TARAFINDAN SAĞLANAN MALİ TEŞVİKLER (YEK DESTEKLEME MEKANİZMASI)
A. SABİT FİYAT TEŞVİKİ (I Sayılı Cetvel)
Ülkemizde, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik teşvik politikaları 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kanunu’na göre belirlenmektedir. Dünyada ve Türkiye’de uygulanan sabit fiyat garantisi bütün teşviklerin başında gelmektedir. Sabit fiyat garantisinde, her bir üretim eşit olmamak şartıyla ayrı ayrı fiyatlar belirlenerek, devlet tarafından mevzuatta belirlenen şartlar dâhilinde yenilenebilir enerji kaynaklarının desteklenmesi amaçlanmıştır.
5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanuna göre, 31.12.2020 tarihine kadar işletmeye girecek veya girecek olan yek destekleme mekanizmasına tabi, üretim lisansı sahipleri için, ürettikleri elektrik enerjilerini dağıtım veya iletim sistemine göndermeleri halinde I sayılı Cetveldeki fiyatlardan 10 yıl süre ile alım garantisi verilmektedir.
I Sayılı Cetvel incelendiği zaman, hidroelektrik santraline 7,30 cent/kwh, rüzgâr enerjisine 7,30 cent/kwh, jeotermal enerjiye 10,50 cent/kwh, biyokütle enerjisine 13,30 cent/kwh, güneş enerjisine 13,30 cent/kwh teşvik verilmektedir. Görüldüğü üzere ülkemizde biyokütle ve güneş enerjisinden elektrik üreterek satan yatırımcı kişilere daha çok ilave teşvik verilmektedir. İlgili I sayılı cetvel aşağıdaki gibidir.
|
I Sayılı Cetvel (29/12/2010 tarihli ve 6094 sayılı Kanunun hükmüdür.) |
|
|---|---|
| Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Üretim Tesis Tipi | Uygulanacak Fiyatlar
(ABD Doları cent/kwh) |
| a. Hidroelektrik üretim tesisi | 7,3 |
| b. Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisi | 7,3 |
| c. Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi | 10,5 |
| d. Biyokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dâhil) | 13,3 |
| e. Güneş enerjisine dayalı üretim tesisi | 13,3 |
B. ELEKTROMEKANİK YERLİ ÜRÜN TEŞVİK MEKANİZMASI (II SAYILI CETVEL)
Lisans sahibi tüzel kişilerin 5346 sayılı kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ve 31/12/2020 tarihinden önce işletmeye giren üretim tesislerinde kullanılan mekanik veya elektro-mekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde; bu tesislerde üretilerek iletim veya dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi için, I sayılı cetvelde belirtilen fiyatlara, üretim tesisinin işletmeye giriş tarihinden itibaren 5 yıl süreyle; bu kanuna ekli II sayılı cetvelde belirtilen fiyatlar ilave edilerek II sayılı Cetveldeki ilave teşviklerden yararlanır. İlgili II sayılı Cetvel aşağıdaki gibidir.
|
II Sayılı Cetvel (29/12/2010 tarihli ve 6094 sayılı Kanunun hükmüdür.) |
||
|---|---|---|
| Tesis Tipi | Yurt İçinde Gerçekleşen İmalat | Yerli Katkı İlavesi
(ABD Doları cent/kWh) |
| A- Hidroelektrik üretim tesisi | 1- Türbin | 1,3 |
| 2- Jeneratör ve güç elektroniği | 1,0 | |
| B- Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisi | 1- Kanat | 0,8 |
| 2- Jeneratör ve güç elektroniği | 1,0 | |
| 3- Türbin kulesi | 0,6 | |
| 4- Rotor ve nasel gruplarındaki mekanik aksamın tamamı (Kanat grubu ile jeneratör ve güç elektroniği için yapılan ödemeler hariç.) | 1,3 | |
| C- Fotovoltaik güneş enerjisine dayalı üretim tesisi | 1- PV panel entegrasyonu ve güneş yapısal mekaniği imalatı | 0,8 |
| 2- PV modülleri | 1,3 | |
| 3- PV modülünü oluşturan hücreler | 3,5 | |
| 4- İnvertör | 0,6 | |
| 5- PV modülü üzerine güneş ışınını odaklayan malzeme | 0,5 | |
| D- Yoğunlaştırılmış güneş enerjisine dayalı üretim tesisi | 1- Radyasyon toplama tüpü | 2,4 |
| 2- Yansıtıcı yüzey levhası | 0,6 | |
| 3- Güneş takip sistemi | 0,6 | |
| 4- Isı enerjisi depolama sisteminin mekanik aksamı | 1,3 | |
| 5- Kulede güneş ışınını toplayarak buhar üretim sisteminin mekanik aksamı | 2,4 | |
| 6- Stirling motoru | 1,3 | |
| 7- Panel entegrasyonu ve güneş paneli yapısal mekaniği | 0,6 | |
| E- Biyokütle enerjisine dayalı üretim tesisi | 1- Akışkan yataklı buhar kazanı | 0,8 |
| 2- Sıvı veya gaz yakıtlı buhar kazanı | 0,4 | |
| 3- Gazlaştırma ve gaz temizleme grubu | 0,6 | |
| 4- Buhar veya gaz türbini | 2,0 | |
| 5- İçten yanmalı motor veya stirling motoru | 0,9 | |
| 6- Jeneratör ve güç elektroniği | 0,5 | |
| 7- Kojenerasyon sistemi | 0,4 | |
| F- Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi | 1- Buhar veya gaz türbini | 1,3 |
| 2- Jeneratör ve güç elektroniği | 0,7 | |
| 3- Buhar enjektörü veya vakum kompresörü | 0,7 | |
VI- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Makalemizdeki anlatılan konular incelendiği zaman, yenilenebilir enerjiden elektrik üretmek bütün dünya ülkelerinde olduğu gibi bizim ülkemizde de çok fazla önem arz etmektedir. Ülkelerin kendi yerli kaynaklarını kullanarak yenilenebilir enerjiden elektrik üretimi elde etmek ülke ekonomisine katkı sağlamakta, çevre kirliliğini ve sera gazı etkisini de azaltmaktadır. Yenilenebilir enerjilerin dünya ülkeleri üzerindeki faydaları düşünüldüğü zaman, bu sektördeki teşvik mekanizmaları genişletilerek daha çok yatırımcının bu teşviklerden istifade etmesi sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
– 5346 Sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun
– E-Yaklaşım Haziran 2018 tarihli, 306 sayılı dergi, Yazar: İbrahim DÖNER, “Güneş Enerjisi Santrali Kurulumu, Tesis Arazisi Seçimi, Gerekli Ekipmanlar, Yatırım Maliyetleri ve Gelir Kazançları, Devlet Tarafından Sağlanan Destekleme Mekanizmasının Şartları” adlı makale